چه منبع اصلی آب مصرفی خانه شما، آب چاه باشد و چه آب دریاچه، آب مصرفی شما همواره در معرض ورود آلاینده‌ها و آلودگی است. درواقع به طور معمول صدها ذره‌ی ریز و آلاینده‌ی فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیولوژیکی از جمله سرب، کلر، باکتری‌ها، کلسیم، مواد معدنی، نمک و مواد سرطان‌زا از جمله PFAS یا «Perfluoroalkyl and Polyfluoroalkyl Substances» در آب وجود دارد که تنها یک دستگاه تصفیه کننده آبِ با کیفیت، قابلیت حذف آن‌ها را دارد.
در این میان یکی از رایج‌ترین موارد که اغلب مردم قصد حذف آن را دارند، ماده‌ی شیمیایی کلر است. به طور کلی سیستم‌های تصفیه آب شهری در سراسر کشور از کلر و یک ماده‌ی شیمیایی مرتبط، به نام کلرامین (chloramine)، به عنوان ضدعفونی‌کننده و به منظور کشتن باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌کنند. البته لازم به ذکر است که مقدار کلر موجود در آب آشامیدنی محدود است و طبق بررسی‌های صورت گرفته برای مصرف انسان ایمن است. اما وجود کلرامین می‌تواند به مرور زمان لوله‌های سربی و مسی را دچار خوردگی کند و عاملی برای افزایشِ آلاینده‌های فلزی بالاتر از حد استاندارد باشد.
از طرفی، مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که تقریباً هر نمونه‌ی آزمایشی از آب آشامیدنی دارای مقدار ۳۵ درصد بیش از میزان استانداردِ PFAS است که می‌تواند عاملی برای سرطان، تاخیر در یادگیری کودکان و بیماری تیروئید باشد.
۴ نکته‌ی ضروری قبل از خرید دستگاه تصفیه‌کننده‌ی آب
در همین ابتدا باید در نظر داشته باشید که کیفیت منبع آب خانه‌ی شما مهمترین عامل در انتخاب تصفیه‌کننده‌ی مناسب و تعداد مراحل تصفیه است. زیرا با در نظر گرفتن چنین فاکتوری می‌توانید از سالم بودن آب آشامیدنی خود اطمینان حاصل کنید. به طور کلی عملیات تصفیه‌ی آب، یک فرآیند چند مرحله‌ای است که در آن رسوبات مضر مختلف از چندین غشا عبور داده می‌شود تا آب شفافی و سالم حاصل شود.
انواع مختلفی از دستگاههای تصفیه‌ی آب وجود دارد که دارای چندین هدف مختلف و همچنین نیازهای خاص خود هستند. سیستم‌های RO و UV نیاز به برق دارند و می‌توانند ترکیبات معدنی و بوی آب آلوده را از بین ببرند. در حالی که تصفیه‌کننده‌های دارای کارتریجِ کربن فعال، شما را از شر رسوبات و بوی بد خلاص می‌کند، در کنار آن نیازی به برق ندارند. اما لازم به ذکر است که در حذف نمک‌های معدنی (آرسنیک، فلوراید، آهن، نیترات و فلزات سنگین) بی‌تاثیر هستند. حال با این توضیحات در این بخش به سراغ ۴ نکته‌ی ضروری قبل از خرید دستگاه تصفیه کننده آب می‌رویم:
توجه به کیفیت آب خانگی
سیستم آب‌رسانی اغلب خانه‌ها، همراه با آب سخت است. این بدان معناست که آب خانه شما دارای میزان موادِ جامدِ (Total Dissolved Solids) یا TDS بالایی است. درواقع مواد محلول در آب شامل نمک‌های معدنی از جمله کلسیم، منیزیم، پتاسیم، سدیم، بی کربنات‌ها، کلریدها و سولفات‌ها هستند. بنابراین بهترین دستگاه تصفیه‌ی آب برای خلاص شدن از شر این ترکیبات معدنی، سیستم RO یا همان اسمز معکوس است. اندازه‌ی منافذ غشاء در دستگاههای RO در حدود ۰.۰۰۰۵ میکرون است. بنابراین می‌تواند به راحتی مواد جامد محلول در آب آشامیدنی شما را حذف کند.
اگر آب آشامیدنی خانه‌ی شما سخت است و دائما با رسوبات کفِ کتری و قابلمه‌ها درگیر هستید؛ بهترین تصفیه‌کننده برای شما، دستگاه اسمز معکوس است.
آلاینده‌های موجود در آب آشامیدنی
آب آلوده حاوی فلزات سنگینی مانند سرب، آرسنیک، منیزیم، مس و آهن است. در چنین حالتی وجود این فلزات بیش از حد مجاز، می‌توان عاملی خطرناک برای بدن انسان باشد. با توجه به افزایش کارخانه‌ها و رشد زیرساخت‌های شهری، متاسفانه این فلزات به وفور در آب یافت می‌شوند. در همین راستا آلودگی‌های ناشی از نیترات هم نگرانی بزرگی تلقی می‌شود. زیرا نیترات نه تنها از طریق محصولات کشاورزی، بلکه از طریق آبزیانی که در رودهای آلوده زندگی می‌کنند هم به بدن انتقال می‌یابد. با توجه به همین موضوع دستگاه‌هایی با اسمز معکوس (RO)، می‌توانند ناخالصی‌های محلول و معلق در آب را کاهش دهند.
از طرفی از جمله دیگر مدل‌های تصفیه آب که می‌توانند به منظور نابودی آلاینده‌های آبی مفید باشد، انواع تصفیه‌کننده‌های فرابنفش (UV) است که آب را ضدعفونی می‌کند. درواقع عملکرد این سری از دستگاه‌ها به این شکل است که با وجود اشعه‌ی UV میکروارگانیسم‌های مضر قادر به تکثیر نیستند. همچنین جالب است بدانید که تصفیه‌کننده‌ی UV مبتنی بر RO در بازار وجود دارد و با کمی جست‌وجو می‌توانید این مدل را خریداری کنید. روش دیگر تصفیه آبِ دارای آلاینده‌های خطرناک استفاده از سیستم ترکیبی از فیلتر RO و UV با یک فیلتر فوق‌العاده UF است که به حذف باکتری‌های معلق کمک می‌کند. لازم به ذکر است که برخی از سیستم‌های RO با کارتریج‌های معدنی برای مناطق با محتوای TDS بالا هم وجود دارد.
توجه به فشار آب ساختمان
لازم به تاکید است که جریان آب ورودی هم از جمله عوامل مهم در تعیین این مسأله است که کدام فیلتر را باید خریداری کنید. اصولا یک سیستم اسمز معکوس با فشار آب بالا به درستی کار می‌کند. به طور کلی فشار آب، به ارتفاع ساختمان شما و عوامل دیگری مانند عدم مسدود شدن لوله‌ها و گرفتگی فیلترها بستگی دارد. عموما دستگاههای تصفیه آب، به فشار ۴۰-۵ پوند بر اینچ مربع (psi) برای کارکرد مناسب نیاز دارند. بنابراین اگر سیستم آب‌رسانی در خانه شما از این میزان فشار آب کمتر باشد، باید یک پمپ را به سیستم RO متصل کرد. در غیر این صورت، اگر TDS آب شما کم است، می‌توانید مدل‌های کربنی که نیازی به این میزان فشارِ آب را ندارند، انتخاب کنید.
خرید تصفیه‌کننده‌ی برقی یا غیر برقی
همانطور که قبلا هم اشاره شد، بسیاری از تصفیه کننده‌ها بدون برق کار می‌کنند و برای خانه‌هایی با کمبود شدید برق مفید هستند. اما باید بدانید که به عنوان مثال تصفیه‌کننده‌ی فرابنفش (UV) بدون برق کار نمی‌کند. زیرا از الکتریسیته برای تولید اشعه‌ی ماوراء بنفش استفاده می‌کند. همچنین دستگاههای اسمز معکوس یا RO برقی هستند، چراکه از نیروی الکتریکی برای تامین فشار آب کافی برای عبور از غشای RO استفاده می‌کند. از طرفی تصفیه‌کننده‌های کربن فعال مانند فیلترهای رسوبی و اولترا فیلترها (UF) نیازی به برق ندارند.
در حالی که سیستم‌های RO و UV آلاینده‌های جامد در آب و باکتری‌هایی را که باعث بیماری‌های ناشی از آب می‌شوند را حذف می‌کنند، تصفیه‌کننده‌های غیرالکتریکی تنها می‌توانند برخی از مواد شیمیایی محلول در آب، همراه با یکسری از عوامل بیماری‌زا را نابود کنند. بنابراین توصیه می‌شود که دستگاههای تصفیه‌ی آب برقی را که عملکرد وسیع‌تری دارند انتخاب کنید.
انواع دستگاههای تصفیه‌کننده‌ی آب
به طور کلی پارچ‌های تصفیه آب یکی از پرکاربردترین گزینه‌ها در بین دستگاههای تصفیه‌کننده‌ی آب هستند، اما در کنار این مدل‌ها باید بدانید که سیستم‌های فیلتراسیون دیگری نیز برای خانه وجود دارد که در ادامه به بررسی دقیق هر یک می‌پردازیم. اما لازم است که قبل از خرید دستگاه تصفیه، بودجه، مصرف آب، نگهداری و مهم‌تر از همه، آلاینده‌های موجود در آب خانه‌ی خود را در نظر بگیرید، سپس اقدام به خرید نمایید.
- پارچ تصفیه‌کننده‌ی آب (Water Filter Pitcher)
- دستگاه تصفیه‌ی آب سَر شیری (Faucet-Mounted Water Filter)
- تصفیه‌ی آب کُلمنی (Countertop Water Filter)
- دستگاه تصفیه‌کننده‌ی آب از نوع زیر سینکی (Under-Sink Water Filter)
- تصفیه‌کننده‌ی اسمز معکوس (Reverse Osmosis Water Filter)
- تصفیه‌کننده‌ی آب یخچالی (Refrigerator Water Filter)
- دستگاه تصفیه‌ی آب با اشعه فرابنفش (UV Water Filter)
۱. پارچ تصفیه‌کننده‌ی آب
پارچ‌های تصفیه‌کننده‌ی آب کارکرد فوق‌العاده‌ای در حذف کلرِ آب دارند. این مدل از دستگاههای تصفیه‌کننده‌ی آب معمولا با کاهش عمر کارتریج یا سرعت جریان آب همراه نیستند و قادر به فیلترسازی کلر (با استفاده از فیلترهای کربن فعال) تا حد خوبی هستند. البته در این میان مدل‌هایی هم وجود دارند که کند و مستعد گرفتگی هستند یا حتی عمر فیلتر کوتاهی دارند. بنابراین شما می‌توانید با صرف هزینه‌ی بیشتر و خرید از برندهای معتبر، مدلی مناسب را تهیه کنید. از طرفی درباره‌ی اندازه‌ی این مدل پارچ‌ها هم باید مطرح کرد که یک پارچ کوچک ممکن است برای یک یا دو نفر کافی باشد، اما این محصولات در اندازه‌های بزرگ هم وجود دارند و می‌تواند برای خانواده‌هایی با جمعیت بیش از ۳ نفر مناسب باشد.
مزایا:
- مشکلات نصب را ندارد چراکه اصلا نیازی به نصب ندارد.
- مشکلات اشغال فضا را ندارد.
- بسته به مدل، می‌تواند طعم و بوی کلر، رسوبات و سرب را کاهش دهد.
- قابلیت استفاده از فیلتر کربن و تبادل یونی دارد.
معایب:
- نیاز به تعویض دوره‌ای و زود به زود فیلترها دارد که البته چندان هم ارزان نیست.
- مقدار کمی آب را فیلتر می‌کند و نیاز است برای مصرف بعدی زمان بگذرد.
۲. دستگاه تصفیه‌ی آب سَر شیری
اگر به دنبال نصب آسان هستید، دستگاه تصفیه‌ی آب سَر شیری انتخاب خوبی برای فیلتر و تصفیه کردن آب آشامیدنی و آب پخت‌و‌پز است. این مدل از تصفیه‌کننده‌ها به سادگی روی شیر آب نصب می‌شوند و در زمان باز شدن شیر آب، آب خروجی، ابتدا از این فیلتر عبور می‌کند و سپس مورد مصرف قرار می‌گیرد. البته از جنبه‌ی منفی، این مدل دستگاه‌ها جریان آب را کاهش می‌دهند. همچنین قابلیت پیاده‌سازی بر روی انواع شیرالات، از جمله شیرهای شاوری و شلنگ‌دار را ندارند.
مزایا:
- نصب ساده‌ای دارند و بدون ابزار به راحتی به انتهای یک شیر آب استاندارد می‌پیچند.
- این مدل از دستگاه‌ها از فیلترهای کربن یا تبادل کربن و یون (carbon-and-ion-exchange) استفاده می‌کنند و قابلیت کاهش کلر، سرب و رسوبات را دارند.
- بعضی از مدل‌های این سری دارای شیر جانبی برای سوییچ از حالت خروجی فیلتر شده به فیلتر نشده دارد.
- مقرون‌به‌صرفه است.
معایب:
- قابل نصب بر روی هر نوع شیر آبی نیستند.
- جریان آب را کاهش می‌دهند.
۳. دستگاه تصفیه آب کُلمنی
نصب این سری از تصفیه‌کننده‌های آب هم آسان است. چراکه فقط کافیست اورینگ‌های شیر آب را بردارید، سپس فیلتر را روی آن پیچ کنید. درواقع با نصب این دستگاه شما این امکان را دارید که مقادیر زیادی آب را بدون تغییر در لوله‌کشی خود فیلتر کنید. به طور کلی احتمال گرفتگی دستگاههای تصفیه‌کننده‌ی کلمنی نسبت به مدل‌های پارچی و سر شیری کمتر است. اما از جمله دستگاههای جاگیر هستند و قابلیت پیاده‌سازی بر روی هر نوع شیرآلاتی را ندارند.
مزایا:
- تصفیه کننده‌های کلمنی یا نیازی به نصب ندارند یا به سادگی با اتصال یک لوله به شیر آشپزخانه شما نصب می‌شوند. همچنین قابل حمل هستند.
- نیاز به تعویض فیلترها در بازه‌های زمانی طولانی مدت دارند.
- این سری از محصولات مقرون‌به‌صرفه هستند.
معایب:
- این مدل از تصفیه کننده‌های آب فیلتراسیون تک نقطه‌ای دارند به این معنی که برخلاف تصفیه‌کننده‌های آبِ کل خانه که تمام آبی را که وارد خانه شما می‌شود را تصفیه می‌کنند؛ مدل‌های کلمنی فقط آبی را فیلتر می‌کنند که از طریق شیری که به آن نصب شده است، جریان می‌یابد.
- به علت قرارگیری در آشپزخانه و یا روی سینک ممکن است از جنبه زیبایی‌شناسی چندان جالب نباشد.
- از آنجایی که از نظر اندازه کوچکتر از فیلترهای چند مرحله‌ای آب هستند، ممکن است ظرفیت حذف آلاینده‌ها را به اندازه سیستم‌های تصفیه‌ی چند مرحله‌ای یا انواع دیگر نداشته باشند.
- تصفیه‌کننده‌هایی که دارای فیلتر تک مرحله‌ای هستند، قابلیت حذف انواع مختلف آلاینده‌ها را ندارند. با این حال، فیلترهای تصفیه‌کننده‌های کلمنی از نوع پیشرفته‌تر حاوی بیش از یک نوع فیلتر هستند (به عنوان نمونه، دستگاه تصفیه آب کلمنی مدل h5O PCT دارای کربن فعال و فیلتر KDF یا «Kinetic Degradation Fluxion» برای فیلتراسیون جامع‌تر است) و قادر به مقابله با طیف وسیع‌تری از آلاینده‌ها هستند.
غشاها یا فیلترهای KDF درواقع محیط‌هایی شامل گرانول‌های مس و روی با خلوص بالا است که با استفاده از واکنش اکسیداسیون/کاهش (Oxidation/Reduction)، طیف وسیع‌تری از آلاینده‌های موجود در آب را کاهش می‌دهند.
۴. دستگاه تصفیه‌کننده‌ی آب از نوع زیر سینکی
همچون مدل‌های کلمنی، تصفیه‌کننده‌های زیر سینکی می‌توانند مقدار زیادی آب را فیلتر و تصفیه کنند. اما با این تفاوت که به جای بهم ریختن پیشخوان آشپزخانه، فضای زیر سینک را اشغال می‌کنند. لازم به ذکر است که برای نصب و پیاده‌سازی این مدل نیاز به لوله‌کش حرفه‌ای وجود دارد. همچنین طی عملیات نصب آن باید سوراخی برای روی سینک به منظور نصب شیر آب مخصوص آن ایجاد شود.
مزایا:
- قابلیت پنهان‌سازی زیر سینک دارند.
- مدل‌های چند مرحله‌ای می‌توانند شامل پیش فیلترهای رسوبی، فیلتر کربن و فیلتراسیون اسمز معکوس است.
- بسته به نوع فیلتر، این دستگاه‌ها می‌توانند انواع رسوبات، طعم و بوی کلر، سرب و باکتری‌ها را کاهش دهد.
معایب:
- نصب پیچیده‌ای دارند و نیاز است تا تغییراتی در لوله‌کشی شما به وجود آید.
- این مدل‌ها از یک شیر آب اختصاصی استفاده می‌کنند که نیاز به سوراخ کردن سینک یا کابینت شما دارد.
- این مدل‌ها جاگیر هستند و فضای زیادی را از کابینت می‌گیرند.
۵. تصفیه‌کننده‌ی اسمز معکوس
این دستگاه برقی با استفاده از فشار استاندارد آب خانگی فعال است و می‌تواند آب را از یک غشای نیمه تراوا و سپس فیلترهای مخصوصی عبور دهد. فیلترهای اسمز معکوس می‌توانند طیف وسیعی از آلاینده‌ها از جمله جامدات محلول در آب را حذف کند. البته باید بدانید که جریان آب خروجی از این مدل دستگاه‌ها کند است و فضای کابینت را به طور کامل اشغال می‌کنند. همچنین به طور معمول برای هر گالن آبِ فیلتر شده بین ۳ تا ۵ گالن فاضلاب ایجاد می‌کنند. در کنار این موارد در صورت خرید این مدل تصفیه‌کننده‌ها باید به طور دوره‌ای دستگاه را با سفیدکننده ضدعفونی کنید و طبق توصیه سازنده‌ها، غشاء و فیلترها را تعویض نمایید.
مزایا:
- این مدل از سیستم‌ها قادر به مسدود سازی هر نوع آلاینده‌ای هستند.
- تعمیر و نگهداری آن بسیار ساده است.
- عمر مفید غشاهای دستگاه RO، بیش از دو سال است. بنابراین نیاز به تعویض دائم ندارد.
- این سیستم نیازی به استفاده از مواد شیمیایی برای تصفیه آب ندارد.
- مصرف انرژی برقِ دستگاه RO بسیار کم است.
- سیستم‌های RO کاملاً خودکار هستند و برای شروع و توقف نیازی به تنظیمات ندارند.
معایب:
- مصرف آب این مدل سیستم‌ها بالا است. در واقع به ازای هر گالن آب تولید شده، بین ۲ تا ۲۰ گالن آب به عنوان فاضلاب از دست می‌رود.
- فیلترها و بخش‌های مختلف دستگاه اسمز معکوس اغلب گران باشند.
۶. تصفیه‌کننده‌ی آب یخچالی
همانطور که می‌دانید آب سرد کن و یخ‌ساز در یخچال فریزر‌های درب از پایین و سایدبای‌ساید رایج است. سیستم این محصولات به این شکل است که آب معمولاً از طریق یک فیلتر داخلی عبور می‌کند. بنابراین می‌توان اکثر این فیلترها را با تصفیه‌کننده‌ی آب یخچالی به راحتی با فشار دادن و چرخاندن جایگزین کرد. این مدل از فیلترها معمولا هزینه‌بر هستند و هر شش ماه یک‌بار باید آن‌ها را عوض کنید. بسته به نوع فیلتر، تصفیه‌کننده‌ی آب یخچالی می‌توانند بسیاری از آلاینده‌ها را مشابه تصفیه‌ی کننده‌های زیر سینکی یا کلمنی کاهش دهند.
مزایا:
- قابل استفاده در انواع یخچال‌های دارای آب سردکن و یخ‌ساز است.
- قابلیت کاهش رسوبات و همچنین طعم و بوی کلر را دارد.
- برخی از انواع مدل‌های این دستگاه می‌توانند سرب، جیوه را هم فیلتر کنند.
- معمولاً از فیلتر کربن فعال استفاده می‌کنند.
معایب:
- همه‌ی مدل‌های این دستگاه قابلیت حذف سرب و جیوه ندارند.
- نیاز به تعویض دوره‌ای ذارند و معمولا هر فیلتر قیمت بالایی دارد.
۷. دستگاه تصفیه آب با اشعه فرابنفش
این مدل از سیستم‌های تصفیه با استفاده از اشعه UV یا همان فرابنفش موجوداتی همچون باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های زنده را از بین می‌برد. به نوعی این دستگاه یک ضدعفونی‌کننده موثر است که با استفاده از اشعه ماوراء بنفش از گسترش بیماری‌های باکتریایی از طریق آب آشامیدنی جلوگیری می‌کند.
مزایا:
- برخلاف سایر روش‌های ضدعفونی‌کنندگی، مانند کلر، دستگاه UV از مواد شیمیایی برای تصفیه‌ی آب استفاده نمی‌کند.
- استفاده از کلر یا سایر مواد شیمیایی برای ضدعفونی کردن آب می‌تواند طعم یا بوی نامطبوعی به آب دهد. این در حالی است که اشعه ماوراء بنفش هیچ بو یا مزه‌ای به آب نمی‌دهد.
- مصرف انرژی برق در این دستگاه معادل یک لامپ ۶۰ وات است، بنابراین می‌توان آن را کم مصرف نامید.
- یکی از بزرگترین مزایای فیلتراسیون آب با UV این است که اساساً این دستگاه بدون تعمیر و نگهداری است و تنها نیاز است که به صورت سالانه لامپ آن را تعویض کنید.
معایب:
- این دستگاه تنها قابلیت از بین بردن میکروارگانیسم‌ها را دارد و فلزات سنگین، نمک‌ها و سایر آلاینده‌ها به وسیله‌ی آن حذف نمی‌شوند.
- متأسفانه، اشعه‌ی ماوراء بنفش قادر به نفوذ در آب کدر نیست. بنابراین آب مورد استفاده در این دستگاه باید شفاف باشد.
- به منظور ضدعفونی کردن آب به برق نیاز دارد.
فرآیند اسمز معکوس (RO) چیست؟
به منظور درک عملکرد اسموز معکوس یا RO، ابتدا باید بدانیم اسمز چیست؟ به طور کلی در فرآیند اسمزِ معمولی، به این شکل است که آب به طور طبیعی از ناحیه‌ای با غلظتِ املاح کم (سطح TDS پایین) و از طریق یک غشاء (فیلتر) به ناحیه‌ای با غلظت املاح بالا (سطح TDS بالا) جریان می‌یابد. اصولا منافذ غشاء بسیار کوچک هستند (حدود ۰.۰۰۰۱ میکرون)، بنابراین در چنین حالتی مولکول‌های آب که کوچکتر از املاح هستند اجازه عبور داده پیدا می‌کنند؛ در همین حین کوچکترین ناخالصی‌ها و باکتری‌های آب به دام می‌افتند.
فرآیند اسمز
از طرفی در فرآیند اسمز معکوس، همانطور که از نام آن هم پیداست، عملیات برعکس فرآیند اسمز است. یعنی مولکول‌های آب با فشار از ناحیه‌ای با سطح TDS بالاتر به ناحیه‌ای با سطح TDS پایین‌تر می‌رسند. این امر با اعمال فشار خارجی با کمک پمپ آب، برای معکوس کردن جریان طبیعی آب انجام می‌شود. آب با ناخالصی یا TDS بالا با فشار زیاد به داخل محفظه‌ی دستگاه پمپ می‌شود. در چنین حالتی دستگاه مولکول‌های آب را در سراسر غشای نیمه تراوا به طرف دیگر فشار می‌دهد، در حالی که جامدات محلول و سایر ناخالصی‌ها در پشت آب تصفیه شده قرار می‌گیرند.
در پایان هم تمام مواد جامد و ناخالصی‌های محلول به همراه مقداری آب ورودی که به فاضلاب دستگاه اسمز معکوس معروف است از طریق یک خروجی جداگانه تخلیه می‌شود.
فرآیند اسمز معکوس
